Het afwikkelen en verdelen van een erfenis kan erg ingewikkeld zijn. Het verdelen van een erfenis leidt ook regelmatig tot conflicten en procedures bij de rechter.
Soms zijn partijen het niet met elkaar eens over de betekenis van bepaalde woorden of zinnen in een testament. In andere gevallen kunnen partijen het niet eens worden over de waarde van een bepaald goed (zoals bijvoorbeeld de woning). Ook gaat het in veel conflicten over de vraag aan wie het goed toebedeeld moet worden.
Een verdelingsconflict kan soms ontstaan vanwege de achterliggende financiële belangen (het gaat uiteindelijk gewoon om geld). Maar omdat het verdelen van een erfenis vaak een familiaire aangelegenheid is, spelen ook familiepatronen en emotionele drijfveren een belangrijke rol. Erfgenamen zijn zich ook lang niet altijd bewust van elkaars dieperliggende emotionele drijfveren. Een ogenschijnlijk zakelijk ingestelde broer kan bijvoorbeeld toch op zoek zijn naar erkenning. Het verdelen van een erfenis is dan ook niet alleen een juridische aangelegenheid, maar ook een sociaalpsychologisch gebeuren. Elk verdelingsgeschil kent dan ook zijn eigen dynamiek. De advocaten van ons kantoor weten als geen ander dat je als erfrecht advocaat niet alleen kennis moet hebben van de wet, maar ook inzicht in menselijk gedrag. Natuurlijk moeten geschillen aan de hand van de wet worden opgelost, maar de wijze waarop je een procedure voert vraagt om meer. Als erfrecht advocaten proberen we dan ook vooraf inzichtelijk te krijgen binnen welk ‘krachtenveld’ de verdeling moet plaatsvinden. Eerst dan kan tot een plan van aanpak worden gekomen.
De wijze waarop de verdeling plaatsvindt, is ook afhankelijk van de omvang en samenstelling van de erfenis. Gaat het om een erfenis met een woning, een spaarrekening en een reguliere inboedel of is er ook sprake van een onderneming en in het buitenland gelegen onroerend goed? Alvorens er tot een verdeling wordt overgegaan, zal onderzoek gedaan moeten worden naar wat er te verdelen is en wat de waarde daarvan is. Overigens geldt dat juist inboedelgoederen (met een geringe waarde) een splijtzwam kunnen zijn tussen erfgenamen.
In elk stadium van de verdeling kan er een conflict ontstaan. Als een erfgenaam geen informatie wil delen met andere erfgenamen, dan ontstaat er eigenlijk al in het beginstadium een probleem. Daardoor is immers niet inzichtelijk wat er te verdelen is. Een oplossing kan zijn om dan zelf op onderzoek uit te gaan (daarvoor zijn verschillende manieren). Een andere mogelijkheid is om de andere erfgenaam te laten veroordelen door de rechter om de informatie delen met de anderen, zulks op straffe van verbeurte van een dwangsom. Maar vergeet ook de mogelijkheid van mediation niet.
Als een erfgenaam niet wil meewerken aan het taxeren van bijvoorbeeld een woning of het waarderen van een onderneming, dan zal dit via de rechter afgedwongen moeten worden. De rechter kan in zo’n geval ook deskundigen benoemen. Een erfrecht advocaat weet waar je op zo’n moment rekening mee moet houden. Belangrijk is bijvoorbeeld de vraagstelling die aan zo’n deskundige wordt voorgelegd en de informatie waarover die deskundige de beschikking krijgt.
Als uiteindelijk duidelijk is wat er te verdelen is en wat het waard is, zal beslist moeten worden wat er met de goederen gaat gebeuren. Worden deze verkocht of worden bepaalde goederen aan een erfgenaam toebedeeld die de andere erfgenamen zogezegd ‘uitkoopt’. Als erfgenamen hierover onderling het niet eens kunnen worden, kan de rechter de verdeling vaststellen.
De rechtsverhouding tussen erfgenamen wordt bij alle aspecten van de verdeling beheerst door hetgeen de eisen van redelijkheid en billijkheid met zich brengen. In sommige gevallen bepaalt de wet zelfs dat er een sanctie wordt verbonden aan ‘oneerlijk’ gedrag. Een erfgenaam die bijvoorbeeld opzettelijk tot de nalatenschap behorende goederen verzwijgt, zoekt maakt of verborgen houdt, verbeurt zijn aandeel in die goederen aan de andere erfgenamen.
Toerekening van schulden en inbreng van giften
Het kan zijn dat een erfgenaam nog geld schuldig is aan de nalatenschap. De andere erfgenamen kunnen dan verlangen dat in het kader van de verdeling die schuld wordt toegerekend aan de schuldenaar die tevens erfgenaam is. Strikt genomen is hier – juridisch gezien – geen sprake van verrekening maar van vermenging. Een juridisch-dogmatische uiteenzetting hierover is hier te lezen.
In de praktijk wil er nog wel eens een misverstand bestaan over de vraag of door erflater bij leven gedane giften ingebracht dienen te worden. De wet bepaalt daar heel duidelijk het volgende over:
“Erfgenamen zijn verplicht ten behoeve van hun mede-erfgenamen de waarde van de hun door de erflater gedane giften in te brengen, voor zover de erflater dit, hetzij bij de gift hetzij bij uiterste wilsbeschikking, heeft voorgeschreven.
Een bij de gift opgelegde verplichting tot inbreng kan bij uiterste wilsbeschikking worden ongedaan gemaakt.”
Een gift dient dus alleen te worden ingebracht als erflater dat bij de gift of bij testament heeft bepaald. Gesproken wordt over een gift ‘onder verplichting van inbreng’. Giften worden in dat geval behandeld als een ‘voorschot op het erfdeel’. De gift wordt in mindering gebracht op het aandeel van de erfgenaam aan wie de gift is gedaan. De verplichting tot inbreng heeft dus tot gevolg dat een erfgenaam per saldo uit de nalatenschap minder verkrijgt dan de waarde van zijn erfdeel. Inbreng is niet verplicht voorzover de waarde van de gift groter is dan de waarde van het erfdeel.
De hoofdregel is dat giften worden gewaardeerd naar het tijdstip van de prestatie, zijnde het tijdstip waarop de begiftigde feitelijk de beschikking kreeg over het geschonken goed. Rente en waardestijging nadien zijn dan ook niet relevant voor het bepalen van de waarde van de gift. Op deze hoofdregel bestaan echter wel een aantal uitzonderingen. Giften waarbij de erflater zich het genot van het geschonkene gedurende zijn leven heeft voorbehouden (het gaat dan veelal om vruchtgebruik) en giften van een voordeel bestemd om pas na zijn overlijden ten volle te worden genoten, worden geschat naar de waarde onmiddellijk na overlijden van de erflater.
Giften, bestaande in de vervreemding van een goed door de erflater tegen verschaffing door de wederpartij van een aan het leven van de erflater gebonden recht, worden gewaardeerd als een gift van dat goed, verminderd met de waarde van de door de erflater ontvangen (of hem bij zijn overlijden nog verschuldigde) prestaties, voor zover deze niet bestonden in genot van dat goed.
Wilt u een erfenis verdelen en heeft u hier hulp bij nodig? De advocaten van ons kantoor kunnen u hierbij helpen door u van advies te voorzien of bij te staan in procedures over de verdeling van de erfenis.