Erfenis verdelen

Het afwikkelen en verdelen van de erfenis kan erg ingewikkeld zijn. Het verdelen van een nalatenschap leidt ook regelmatig tot conflicten. Veel procedures gaan dan ook over de verdeling van de nalatenschap of hebben dat uiteindelijke als doel. Maar hoe werkt dat verdelen van een nalatenschap in juridische zin?

Om te beginnen het volgende. Als er meerdere erfgenamen zijn, dan is de nalatenschap in juridische zin een onverdeelde gemeenschap. Deze gemeenschap is in beginsel voor verdeling vatbaar. Een erfgenaam mag niet zonder goede redenen een verdeling tegenhouden. Wel zullen eerst een aantal praktische zaken geregeld moeten worden. Alvorens je gaat verdelen zul je immers moeten weten wat er te verdelen is. Zolang de nalatenschap niet is verdeeld, moet de nalatenschap beheerd worden. Soms moeten de erfgenamen gezamenlijk de nalatenschap beheren. In andere gevallen is er een executeur of een vereffenaar die het beheer voert over de nalatenschap.

Gedurende de periode dat de gemeenschap niet is verdeeld, staan erfgenamen als deelgenoten tot elkaar in een rechtsverhouding die wordt beheerst door de eisen van redelijkheid en billijkheid. Bij erfrechtelijke aangelegen speelt de dynamiek in familiaire verhoudingen daarbij zeker ook een belangrijke rol.

Een erfenis verdelen

Veelal begint de verdeling op het moment waarop de erfgenamen om de tafel gaan zitten om te bekijken hoe zij de onverdeelde gemeenschap kunnen gaan verdelen (de rechter kan hiertoe ook op vordering van één van de erfgenamen het bevel geven). In bepaalde gevallen kan besloten worden om de verdeling voorlopig uit te stellen (ook de rechter kan dat bepalen).

De vraag die volgt is hoe de verdeling tot stand gebracht gaat worden. We spreken dan ook wel over de wijze waarop de verdeling zal plaatsvinden (bij geschillen kan de rechter hierover beslissen). Je kunt bijvoorbeeld een woning toedelen aan een erfgenaam (waarbij de andere erfgenamen worden ‘uitgekocht’). Maar je kan ook de woning verkopen en de opbrengst verdelen. De financiële mogelijkheden van de erfgenamen kunnen een belangrijke rol spelen bij de wijze waarop de verdeling kan plaatsvinden.

Vervolgens zal de verdeling vastgesteld moeten worden. In dat kader worden de overbedelingsvorderingen worden vastgesteld (ook de rechter kan verzocht worden de verdeling vast te stellen). In het testament kan overigens een afwikkelingsbewindvoerder zijn benoemd die de exclusieve bevoegdheid is toegekend om de verdeling vast te stellen.

Na het vaststellen van de verdeling dient uitvoering te worden gegeven aan de vastgestelde verdeling. Een woning moet bijvoorbeeld worden geleverd bij notariële akte. Indien een erfgenaam zijn medewerking daaraan weigert te verlenen, kan de hulp van de rechter worden ingeroepen.

Een erfenis verdelen is zowel een praktische als een juridische lastige aangelegenheid. Terwijl welwillende partijen snel een verdeling tot stand kunnen brengen, kan één onwelwillende partij – en wellicht om goede redenen – roet in het eten gooien en zorgen voor ellenlange procedures, waardoor een erfenis verdelen een lang en slepend verhaal kan worden.

Het verdelen van een nalatenschap wijkt niet zo heel veel af van andere (bijzondere) gemeenschappen zoals bijvoorbeeld een huwelijksgoederengemeenschap. Toch zijn er wel een paar zaken waar bij de verdeling van de nalatenschap op gelet moet worden. Gedacht dient dan te worden aan de toerekening van schulden en de inbreng van giften.

De rechtsverhouding tussen erfgenamen wordt – zoals gezegd – beheerst door de normen van redelijkheid en billijkheid. Een erfgenaam die opzettelijk tot de nalatenschap behorende goederen verzwijgt, zoekt maakt of verborgen houdt, verbeurt zijn aandeel in die goederen aan de andere deelgenoten. Als een erfgenaam nog een schuld heeft aan de nalatenschap dan zal hij dat moeten melden aan de andere erfgenamen. Evenzo zal een erfgenaam juiste inlichtingen aan legitimarissen moeten geven inzake door hem ontvangen, voor inkorting vatbare of aan inbreng onderworpen giften.

Het kan zijn dat een erfgenaam nog geld schuldig is aan de nalatenschap. De andere erfgenamen kunnen dan verlangen dat in het kader van de verdeling die schuld wordt toegerekend aan de schuldenaar die tevens erfgenaam is. Strikt genomen is hier – juridisch gezien – geen sprake van verrekening maar van vermenging.

In de praktijk wil er nog wel eens een misverstand bestaan over de vraag of door erflater bij leven gedane giften ingebracht dienen te worden. De wet bepaalt daar heel duidelijk het volgende over:

“Erfgenamen zijn verplicht ten behoeve van hun mede-erfgenamen de waarde van de hun door de erflater gedane giften in te brengen, voor zover de erflater dit, hetzij bij de gift hetzij bij uiterste wilsbeschikking, heeft voorgeschreven.

Een bij de gift opgelegde verplichting tot inbreng kan bij uiterste wilsbeschikking worden ongedaan gemaakt.”

Een gift dient dus alleen te worden ingebracht als erflater dat bij de gift of bij testament heeft bepaald. Gesproken wordt over een gift ‘onder verplichting van inbreng’. Giften worden in dat geval behandeld als een ‘voorschot op het erfdeel’. De gift wordt in mindering gebracht op het aandeel van de erfgenaam aan wie de gift is gedaan. De verplichting tot inbreng heeft dus tot gevolg dat een erfgenaam per saldo uit de nalatenschap minder verkrijgt dan de waarde van zijn erfdeel. Inbreng is niet verplicht voorzover de waarde van de gift groter is dan de waarde van het erfdeel.

De hoofdregel is dat giften worden gewaardeerd naar het tijdstip van de prestatie, zijnde het tijdstip waarop de begiftigde feitelijk de beschikking kreeg over het goed. Rente en waardestijging nadien zijn dan ook niet relevant voor het bepalen van de waarde van de gift. Op deze hoofdregel bestaan echter wel een aantal uitzonderingen. Giften waarbij erflater zich het genot van het geschonkene gedurende zijn leven heeft voorbehouden en giften van een voordeel bestemd om pas na zijn overlijden ten volle te worden genoten, worden geschat naar de waarde onmiddellijk na overlijden van erflater.

Giften, bestaande in de vervreemding van een goed door de erflater tegen verschaffing door de wederpartij van een aan het leven van de erflater gebonden recht, worden gewaardeerd als een gift van dat goed, verminderd met de waarde van de door de erflater ontvangen (of hem bij zijn overlijden nog verschuldigde) prestaties, voor zover deze niet bestonden in genot van dat goed.

Wilt u een erfenis verdelen en heeft u hier hulp bij nodig? De advocaten van ons kantoren kunnen u hierbij helpen door u van advies te voorzien of door de rechter de verdeling te laten vaststellen.